Fatih Bülbül

Kuş Gözlemcisi

fatihbulbul@marmarapost.com

Bu yazımda sizlere “Allı Turnaları” ve onların halk kültüründeki yerini ve büyüleyici dünyalarını anlatmak istedim.

Lagünümüzü inci taneleri gibi süsleyen, bizleri kendine hayran bırakan bu zarif kuşların dünyasına bir göz atalım.

Kuş türlerini inceleyenler bilirler ki, bilim insanlarının taksonomik sınıflandırmaları halkın diliyle örtüşmez.Çünkü halk gözüyle düşünür ve benzer olanı aynı kefeye koymaktan çekinmez.

Turna ve Flamingo benzer tipolojide kuşlardır. Halkın dili alır, Flamingoyu “Allı Turna”yapar ve ondan “şeker ister, kaymak ister, bal ister, yarinden haber ister!”

Anadolu’yu bin yıllardır mekan seçen bu büyüleyici kuş türkülerimizde öyle güzel yer almış ki… Hele biri var ki yürek yakar.

Evet, halk türkülerinde sıkça geçen “Allı Turna”, bildiğimiz Flamingodur.

Allı durnam bizim ele varırsan

Şeker söyle, kaymak söyle, bal söyle

Gülüm gülüm, kırıldı kolum,

Tutmuyor elim, durnalar hey

…………

80′ li yıllarda “Flamingo Yolu” ve “Miami Vice” , renkli televizyonla tanışanlarımız için en gözde dizilerdendi. Bu dizileri izlerken, pembe kızıl tüylerin görkemli zarafeti aklımda yer eder, bir gün bu mucizevi kuşlarıdünya gözüyle görmeyi düşlerdim.

Bu karizmatik kuşlarla ilgili ilginç bilgileri, daha önce duymadığınız, bilmediğiniz ama aklınızdan şöyle bir geçmiş ve sonra unutulmuş bazı soruların yanıtını bu yazımda bulacaksınız.

Bacakları uzun, leylekler gibi bir bacağını kaldırıp diğer bacağının üzerinde duran, uzun ve kıvrık boyuna sahip ve somonu andıran parlak pembemsi, alev rengi tüyleriyle şarkılarımıza “Allı Turna” olarak girmiş olan flamingo kuşlarını bazılarımız belgesellerde, bazılarımız milli parklarda, tabiat parklarında ya da kuş cennetlerinde görüp tanımıştır. Kim ne şekilde tanımış olursa olsun görünüşleriyle sevilen, şiirlere konu olan bu şirin kuşlar dikkatleri her zaman üzerine çekmiştir.

Yeryüzünde altı türü bulunan flamingonun ülkemizde yaygın görülen türü greater flamingo (Phoenicopterusruber)” allı turna”, yaklaşık 120- 130 santimetre boyundadır ve kanatlarının uç kısımları genellikle siyahtır. Bu göçmen kuşlar oldukça yüksek mesafeden uçar ve uçarken zaten uzun olan boynunu öne doğru, bacaklarını da arkaya uzatır. Uçarken aldıkları şekil nedeniyle bazı yörelerde flamingolara “Uçan sopa” denir. Genellikle pembe renkli olan flamingolar tüy renklerini yedikleri besinlere borçludur.

Alfa ve beta karoten içeren karides, artemiasalina, yengeç, salyangoz ve bazı alglerle beslenen kuşların tüyleri pembemsi, turuncumsu, somon rengi, kiremit hatta kırmızı tonlarında olmaktadır. Bu besinleri almayanların tüyleri ise daha açık tonlarda ya da beyaz kalmaktadır. Yavru ve genç flamingoların tüyleri gri ya da beyazdır. Allı Turnalar ince, uzun bacaklara ve kıvrık bir gagaya sahiptir. Gagaları suyu süzecek yapıdadır.

Flamingoların beslenme biçimleri bu bağlamda balinalarla aynıdır.

Alev rengi pembemsi renkleriyle güneş ışığı altında binlerce flamingoyu uçarken izlemek son derece keyiflidir. Uçma sırasında uzaktan bakıldığında titreşen alevlere benzediği için flamingolara Portekizce kelime anlamı “alev” olan “flaman” adı da verilir. Uzun bacaklı flamanlar tek ayak üzerinde saatlerce durabilmekte hatta uyuyabilmektedir. Bunun nedenleri hakkında bilim dünyasında farklı görüşler bulunmaktadır.

Bir görüşe göre bu bir dinlenme ve enerjiyi verimli kullanma şeklidir. Tek ayak üzerinde durduklarında kaslar az yorulur ve ani hareket etmeleri gerektiğinde işleri kolaylaşır.

Bir başka görüş ise tek ayak üzerinde durmanın vücut sıcaklığını düzenlediği yönündedir. Bilim insanlarının gözlemlerinden anlaşıldığına göre flamingolar hava sıcaklığı yüksek olduğunda iki ayak üzerinde,

soğuduğunda ise genellikle tek ayak üzerinde durmayı tercih etmektedir. Zamanlarının çoğunu suda geçirdikleri için iki ayak üzerinde iken vücut ısıları kolayca kaybolur. Tek ayak üzerinde durduklarında enerji kaybı azalmış olur. Bu şekilde durmak onları ayrıca sularda bulunan zararlı mikroorganizmalardan da uzak tutar. Flamingolar bağırırken ya da eğilirken tek ayak üzerinde durmakta zorlanmaktadır.

Flamingolar perde şeklindeki ayaklar sayesinde yumuşak çamurların üzerindeyken bile batmadan rahatça yürüyebilirler. Tuzlu, acı ve sodalı sığ, durgun göller, bataklıklar, okyanus kıyıları, başka hayvanların çok fazla tercih etmediği lagünler flamingoların sevdiği ortamlardır. Sığ suları tercih etmelerinin sebebi kolay avlanabilmelidir. Flamingoların sıcağa tahammülleri de iyidir. İzmir Kuş Cenneti, Van gölü havzası, İç Anadolu Bölgesinde bulunan Tuz Gölü ve Beyşehir Gölü flamingoların Türkiye’deki önemli üreme alanları arasındadır.Flamingolar göç eden kuşlardır.

Yaz mevsimi sona erip havalar soğumaya başladığında (ekim ayından sonra) daha sıcak ve sulak bölgelere göç ederler.

Türkülerimizde, şiirlerimizde yer alan bu zarif allı turnaları yakından görmek, onların büyüleyici görsel şölenlerini izlemek ve en güzel fotoğraflarını çekebilmek için sizleri Hersek Lagünü’nü ziyaret etmeye davet ediyoruz.